Монгол гэрийн тулга бол гэрийн гол төвд байрлах, гал түлэх зориулалттай, амьдралын халуун дулааныг бэлгэдсэн ахуйн хэрэгсэл бөгөөд утга учир, бэлгэдлээрээ маш чухал байр суурьтай.
1. Тулганы бүтэц
- Материал: Ихэвчлэн төмөр, гууль, заримдаа чулуугаар хийдэг.
- Хэлбэр: 3 хөлтэй, дугуй суурьтай, гал тогооны сав суулга тавихад зориулсан.
- Байршил: Гэрийн яг төв хэсэгт, тоононы доор байрлана.
- Дээшээ: Зуух буюу тогоо, хайруулын таваг тавина.
- Доороо: Галын түлээ, нүүрс, хөс байрлана.
2. Уламжлалт бэлгэдэл
Монголчууд тулгыг зөвхөн ахуйн хэрэгсэл бус гэр бүлийн гал голомт, аз жаргал, эв нэгдлийн бэлгэдэл гэж үздэг.
- Гурван хөл – Тэнгэр, газар, хүн гурвыг; эсвэл эцэг, эх, үр хүүхдийг бэлгэднэ.
- Гал – Амьдралын эх булаг, дулаан, элбэг хангалуун амьдралыг илэрхийлнэ.
- Тулганы үнс – Гэр бүлийн түүх, өв уламжлалыг хадгалж байдаг гэж үзнэ.
3. Зан үйл, ёс
- Тулга өшиглөх, дээрээс нь алхахыг цээрлэнэ – Энэ нь гэрийн гал голомтыг доромжлохтой адил гэж үздэг.
- Галд ус цацахгүй – Галын эзэн сахиусыг гомдооно гэж үздэг.
- Галд сүү, цай өргөх – Элбэг дэлбэг, аз хийморийн бэлгэдэл.
- Тулганы үнсийг хамаагүй асгахгүй – Цэвэрлэхдээ тусгай зан үйлтэй.
4. Орчин үеийн өөрчлөлт
Өнөө үед уламжлалт тулгыг:
- Төмөр зуух – Нүүрс, мод түлдэг, яндантай халаалтын зуухаар сольж байна.
- Газын тулга – Аялал, түр байрлах үед ашигладаг.
- Индукц, цахилгаан плитка – Хот суурин, жуулчны зориулалттай гэрт түгээмэл.